ҚР «Педагог мәртебесі туралы» Заңы // Егемен Қазақстан. 2019, желтоқсан 31
Скачать 1,1 Mb.
|
адебиеттер - копия
Осылайша, ол кәсіби даму жеке тұлғаның дамуынан бөлінбейтінін, олардың екеуі де өзін-өзі дамыту принципіне негізделгендігін, жеке адамның өз өмірін практикалық қайта құру объектісіне айналдыру қабілетін анықтайтындығын, бұл кәсіби өзін-өзі анықтаудың кездейсоқ еместігін қамтамасыз ететіндігін және жеке өмірдің ең жоғары формасына-шығармашылық өзін-өзі жүзеге асыруға әкелетіндігін атап көрсетеді[].Жоғарыда айтылған пікірден педагогтардың кәсіби дамуы – бұл тұлғаның өзін-өзі анықтау, кәсіби білім, білік, дағдыларын дамыту, кәсіби іс-әрекет барысындағы қабілетін арттыру, уақыт талабынан туындаған жаңа мәселелерді шешуге үйрену мақсатындағы әріптестерімен, білім беру және қоғамдық ұйымдармен өзара әрекеттесу барысы мен нәтижесі деп қорытынды жасауға болады. Демек, педагогтардың кәсібилігін дамытуда тұлғалық-бағдарлы тұғырды басшылыққа алудың маңыздылығы мен қажеттілігін байқатады. Себебі, адамның кәсіби маман ретінде қалыптасуы оның тұлға ретінде дамуымен тығыз байланысты. Жеке тұлға ретінде адам мамандықты таңдайды, кәсіби бейімделуге тырысады, кәсіби шеберлігін, кәсіби шығармашылығын арттыруға, кәсібін өзгертуге тырысады, ал бұл өз кезегінде кәсіби қартаю мен деформациядан қорғайды. А.К. Маркованың пікірінше, тұлғалық қасиет – оның кәсіби қалыптасуына кедергі келтіруі (Мысалы, еңбекқорлықтың, жалпыадамзаттық қабілеттердің, жақсы мотивтердің және т.б. болмауы), сонымен бірге, адамның кәсіби қасиеттері де тұлғаға оң немесе теріс әсер етуі мүмкін. Мысалы, мамандықтағы жетістіктер тұлғаны шабыттандырады және ынталандырады, ал сәтсіздіктер көбінесе солып немесе сөніп қалған тұлға болып табылады.[]. Бүгінгі таңда жаңарған қоғамда кәсіби этика, жеке, әлеуметтік және экономикалық жауапкершілік, бақылаудың ішкі бағыты (өз өміріндегі оқиғалардың себептерін көруге деген ұмтылыс), кедергілерге төзімділік, бәсекеге қабілеттілік, икемділік пен жеделдік, шығармашылық (өз өмірі мен жұмысында жаңа оң мағыналарды табу қабілеті ретінде), жеке тұлғаның ішкі диалогы, өзін-өзі барабар бағалау және өз кәсібилігінің деңгейін бағалауға дайындық және т.б.сияқты жеке қасиеттер кәсіби маманның қалыптасуына ықпал етеді. Еңбек субъектісінің психикалық дамуының маңызды ерекшелігінің бірі дамудың баяулауы мен немесе тіпті регрессиясымен байланысты дағдарыстық құбылыстардың пайда болу мүмкіндігі болып табылады. Әр адамның жеке өмір жолында болатын ерекшеліктермен бірге жалпы заңдылықтарды, соның ішінде нормативтік өмірлік дағдарыстарды анықтауға болады. Ересек өмірдегі нормативтік дағдарыстар кәсіби дамуымен тығыз байланысты. Ерте ересек кезеңіндегі алғашқы нормативтік дағдарыс өз бетінше тәуелсіз өмір мен жұмысқа түпкілікті көшу міндетімен байланысты-бұл қатаң еңбек режиміне кірудегі, еңбек қатынастарына бейімделудегі қиындықтар, өзінің мүмкіндіктеріне сенімсіздік және т.б. Кәсіби бейімделу кезеңі аяқталғаннан кейін (4-5 жыл жұмыс істегеннен кейін) келесі дағдарыс кезеңі («30 жылдық дағдарыс») басталуы мүмкін, ол жеке қажеттіліктері қанағаттандырылмаған жағдайда пайда болады (жалақының өсупеуі, мәртебенің жоғарыламауы жәнет.б.) және ол еңбек жүктемесінің артуында немесе теріс эмоциялар мен кәсіби қызығушылықтың төмендеуі арқылы көрінеді. Кәсіби қызметтегі нормативтік «орта жастағы дағдарыс» (40-50 жыл) көбінесе қажетті кәсіби деңгейге жетудегі соңғы серпіліс мүмкіндігі ретінде қабылданады және көбінесе жұмыс қарқынының артуымен, қосымша жүктемелермен бірге жүреді, нәтижесінде шамадан тыс шаршау, апатия, депрессия, психосоматикалық аурулар пайда болуы мүмкін. Кәсіби мансаптың аяқталуымен, оны басқа балтұғыры қызмет түрлерімен ауыстырудың болмауымен, жағдайды дұрыс сыни бағалаудың жеткіліксіздігімен, ағзаның функционалдық мүмкіндіктерінің табиғи төмендеуімен және ілеспе аурулардың пайда болуымен байланысты зейнеткерлік алдындағы дағдарысты (55-60жас) бастан кешіру қиын өтеді. Р.А. Ахмеров кәсіби қызметпен байланысты өмірбаяндық дағдарыстар пайда болуы мүмкіндігін қарастырады. Оның ойынша, өмірбаяндық дағдарыстар еңбек процесінің тиімділігі мен сапасына әсер етіп қана қоймай, сонымен қатар еңбек субъектісінің өзін-өзі бағалауы мен өзін-өзі бағалауын өзгертуге ықпал етеді. Осылайша белгілі Ресей психологы Р.А. Ахмеров «жеке тұлғаның өмірбаяндық дағдарысы» ұғымын енгізді []. Р.А. Ахмеровтың ойынша, жеке тұлғаның өмірбаяндық дағдарысы – адамның ішкі әлемінің ерекшелігі, ол адамның нәтижесіз өмір сүруінің әртүрлі формаларында көрінеді. Өмірбаяндық дағдарыстардың пайда болуына өмірлік бағдарламаның тиімсіздігі әсер етеді. Өмірбаяндық дағдарыстарда адамның өзөмірінің өнімділігін бағалауы төмендейді, оның сарқылуы, бос болуы, үмітсіздігі едәуір артады, оның іске асырылу тәжірибесі төмендейді. Мұндай дағдарыстар денсаулықтың нашарлауымен бірге жүреді, өмір сүру ұзақтығы төмендейді. Кәсіби маманның қалыптасуы әрдайым белгілі бір кәсіби ортада (заттар, құралдар, еңбек жағдайлары және психологиялық климат, тұлғааралық қатынастар) жүреді. Кәсіби орта адамға белсенді түрде әсер ететінін ескеру қажет. Себебі, ол жағымды да, жағымсыз да болуы мүмкін. Егер ұйымдағы жағдай шығармашылыққа толы болса, жақсы психологиялық климат болса, ол тұлғаға, оның жеке ерекшеліктерінің дамуына жағымды ықпал етеді. Ондай кәсіби орта адамды емдеуі де, жекетұлғаүшінжақсы психотерапевт те болуы мүмкін. Кәсіби ортаның әсері теріс болуы да мүмкін. Мысалы, төтенше және белгісіз жағдайлар, шу, діріл, сондай-ақ қарым-қатынастағы стресс, адамды дұрыс емес әрекеттерге итермелейтін әлеуметтік рөлдер (басқа адамдарға билігін жүргізе алатын және оны теріс пайдалана алатын мамандар), психикадағы теріс өзгерістерді тудырады. Теріс ортада маманның позитивті психологиялық қасиеттерінің жоғалуы, керісінше жағымсыз қасиеттерінің шамадан тыс дамуы байқалады. Кәсіби маманның жасына байланысты қалыптасуы жоғарыда сипатталған жасерекшелік дамуының жалпы тенденциялары аясында жүреді. Сонымен, кәсіби дамудың әр жаскезеңі сапалы өзіндік ерекшелігімене рекшеленеді. «Кәсіби жас» (кәсіби маман ретінде адамның жетілуі) хронологиялық, сондай-ақ психологиялық жасқа сәйкес келмеуі мүмкін. Жас шкаласында кәсібиліктің қалыптасуы оның жеке жақтарының біркелкі еместігімен сипатталады. Жас дамуының өтпелі кезеңдерінде кәсіби іс-әрекет дағдарыстарының пайда болу мүмкіндігі бар (жастықтан кемелденуге, кемелденуден қарттыққа дейін); кәсіби маманның жасы ұлғайған сайын икемділік, компенсаторлық тенденциялар артады. Сондықтан, әрбір адам кәсіби іс-әрекеттің және ересек жастағы қарым-қатынас ерекшеліктерін біліп, алдағы жастағы кәсіби мәселелерді шешуге мұқият дайындалғаны жөн. Кәсіби маман болу әрқашан жеке тұлғаның өзіндік қолтаңбасын қалдырады. Кәсібилікке жету қадамы әртүрлі адамдарда әртүрлі болады: олар мамандыққа әртүрлі бейімделеді, кәсіпте өзін әртүрлі көрсетеді, кәсіби шеберлік пен шығармашылыққажету жолдары мен ұмтылыстары, дайындығы әр түрлі. Тиісінше, жеке кәсіби маңызды қасиеттердің (мотивациялық себептер, кәсіби ойлау әдістері, қабілет түрлері) үйлесімі ерекшеленеді. Скачать 1,1 Mb. Поделитесь с Вашими друзьями:
|